ოცდამეორე თავი

  შაბათი საღამო იყო, მარტის ღრუბლიანი, ცივი საღამო. დამიანემ დაურეკა, ხვალ არაფერი დაგეგმო, სადღაც მინდა წაგიყვანო, ვიღაც მინდა გაგაცნო, მაგრამ საღამოს კაბით არ გამომეცხადო, თბილად ჩაიცვიო. პატარა ბავშვივით შეეხვეწა ევი, მითხარი სად მიგყავარო. დამიანემ ტელეფონი გაუთიშა, ნუ ხარ შვიდთვიანი, გათენდება და გაიგებო.
  ვეღარ დაიძინა ევიმ, საწოლში წრიალებდა, იმ ცხოვრებაზე ფიქრობდა, იმ მოგზაურობებზე, რომელიც შეიძლება ჰქონოდათ. როგორი შაბათები გვექნებოდაო ნეტა, ეკითხებოდა საკუთარ თავს. სანამ ამოარჩევდა რა ჩაეცვა, მთელი კარადა გადმოყარა, ყველა შარვალი მოიზომა, მოეჩვენა, წონაში მომიმატიო ალბათ. ვერაფერი მოიხდინა, ბოლოს, როგორც იქნა, შავი მაისური და შავი ჯინსი ამოარჩია, ტყავის ქურთუკი ჩაიცვა, ბალახისფერი შარფი მოიხვია ყელზე, მსუბუქი მაკიაჟი გაიკეთა და წასასვლელად რომ მოემზადა, მაშინღა დახედა საათს, ჯერ შვიდის ნახევარი იყო. სამზარეულოში შევიდა ნინასთან. სად მიდიხარ ამ დილა უთენიაო, გაიკვირვა ქალმა. მეგობრებს ვხვდებიო, პასუხს თავი აარიდა ევიმ. ყავა გაიმზადა, მერე დალევა დაეზარა, ერთ ხანს წინ და უკან იბორიალა ქურთუკიანმა. გაოცებული აკვირდებოდა ნინა.
- როდის იყო შენ დილის შვიდზე მეგობრებს ხვდებოდი?
  ევის პასუხი არ გაუცია, ნინას კითხვების თავიდან ასაცილებლად, თუ დროის უფრო სწრაფად გასაყვანად, ნაადრევად წასვლა გადაწყვიტა - ნელა ვივლი, სანამ ადგილამდე მივალ, შესაძლოა რაიმე დაბრკოლება შემხვდეს, იქნება საცობები იყოს, ან რა ვიცი ათასი გაუთვალისწინებელი რამე ხდებაო, - იფიქრა ევიმ. მაინც საჭიროზე ბევრად ადრე მივიდა. უახლოეს სწრაფი კვების ობიექტთან გაჩერდა, ყავა შეუკვეთა. ერთი იქვე დალია. ორი ჭიქა თან გაიყოლა. ღვეზელები იყიდა. იცოდა, დამიანე დილით ვერ საუზმობდა, მაგრამ ევის მიაჩნდა, რომ ჯანმრთელი სხეულის აუცილებელი პირობა დილით ჭამა იყო. გონებას სჭირდება კვებაო, ამ ფიქრზე, შოკოლადი წამოაგონდა, ახლა მაღაზიასთან გაჩერდა.
- თეთრი შოკოლადი, რაც შეიძლება ბევრი ქოქოსით.
- ეგ უკვე შოკოლადი აღარაა, - გაუღიმა ახალგაზრდა კონსულტანტმა.
- მთავარი ის კი არაა, თუ რა არის რეალურად, მთავარი ისაა, რისი გჯერა შენ!
  გოგონა დაღლილი, უძილო სახითა და წითელი უნიფორმით, ევის სიტყვებს ვერ მიხვდა, მაგრამ აღარაფერი უთქვამს. მხოლოდ გაუღიმა და მოუძებნა თეთრი შოკოლადი ბევრი ქოქოსით.
  ევიმ მანქანა ავტოსადგომზე დატოვა. ამ სადგომზე ორი ასაკოვანი მცველი იყო. ერთი მაღალი იყო, დიდი ღიპით, ანიმაციური ფილმის გმირს ჰგავდა, საყვარელ დათუნიას. მეორე - პატარა, მოლეული, დიდი თეთრი ულვაშებით. რეზო და ნოდარი ერქვათ. ევის ძალიან მოსწონდა ეს წყვილი, ხანდახან, ზამთრის ცივ დღეებში, მათთვის ცხელი ღვეზელი მიჰქონდა, ზაფხულობით გამაგრილებელი სასმელები. აქ ასობით ადამიანი შემოდიოდა და გადიოდა, ნოდარსა და რეზოს კი ევის მანქანა არასდროს შეეშლებოდათ, მისთვის ადგილიც ყოველთვის იყო და თბილი სიტყვაც. რა ცოტაა საჭირო ადამიანების გახარებისთვის, უბრალოდ უნდა გიყვარდეს ისინი, - უთხრა დამიანეს, როცა მის მანქანაში გადაჯდა.
- ვინ გიყვარს, გოგო? - დაიბღვირა დამიანე.
- ვინ და ჩემი „სტაიანჩიკები“, ჩემი ძმაკაცები არიან, ისეთი საყვარლები...
- ახლა "სტაიანჩიკებზე“ ნუ მაეჭვიანებ რა, - გაეცინა კაცს. ევის თვალებში ჭინკები აცეკვდნენ.
- შენ რა, ეჭვიანობ?
- სასტიკად.
- რატომ?
- როგორ შეიძლება შენზე კაცმა არ იეჭვიანოს. შარი ხარ! შეიძლება ადამიანს გული გაუხეთქო. არა, შენი ქმრობა ძალიან რთულია.
- და მაინც ვისზე ეჭვიანობ?
- ყველაზე, სულ ყველაზე, ქალებზეც... კაცებზეც, ახალგაზრდებზეც, მოხუცებზეც. როგორ შეიძლება, შენ ვინმეს არ მოსწონდე, ეს როგორ შეიძლება.
  ევის ხმამაღლა გაეცინა.
- აბა რა, შეშლილია სამყარო ჩემზე.
- შენ შეიძლება, ძალიან ბევრ ადამიანს უშლი ნერვებს, მაგრამ ვინმეს არ მოსწონდე - შეუძებელია. ისიც იმიტომ ეშლება ნერვები, რომ ზედმეტად მოსწონხარ.
- რაღა მიჭირს, ეს მსოფლიოში ერთადერთი ქალი, ყველასთვის საყვარელი და სასურველი, ქვეყნად მხოლოდ ერთ კაცს ამჩნევს და ისიც მისი არაა, მისგან ისეთი შორი და მიუწვდომელია, ალბათ, ვერასდროს შესწვდება.
- ეჰ, ევი, რა დედა ატირებულია ეს ცხოვრება წარმოდგენაც არ გაქვს შენ.
  ამასობაში დამიანე ქალაქიდან გავიდა და ცენტრალურ გზას დაადგა. ევიმ მუსიკა ჩართო. „Gravity”  ჟღერდა რადიო ტალღაზე. ხმა ააყოლა. გზას გახედა, ქარის ხმა ისე ძლიერდებოდა, რომ უმთვარო ღამეში მგლების ყმუილს ემსგავსებოდა.
- ქარი გაგრძნობინებს, რომ მარტო ხარ, - თქვა ევიმ.
- შენ მარტო არ ხარ, - სიტყვა შეაწყვეტინა დამიანემ.
- ყველანი მარტო ვართ, საყვარელო, უბრალოდ ხანდახან თავს ვიტყუებთ, რომ შემხიდებელი, თანამგზავრი გამოგვჩენია.
  დაახლოებით 20 წუთის შემდეგ მარჯვნივ გადაუხვიეს და გეზი მთისკენ აიღეს.
- სად მივდივართ? - კიდევ ერთხელ იკითხა ევიმ.
- ნახავ! - მოკლედ მოუჭრა დამიანემ.
  ქვაღორღიან გზას შეუდგნენ. მარჯვნივ პატარა მდინარე ჩამოდიოდა, მარცხნივ კლდოვანი ფერდობი იყო, აქა-იქ მეწყერის შედეგად ჩამოცვენილი ქვები აფერხებდა მოძრაობას და დამიანეს უწევდა მანქანის გაჩერება და გზის გასუფთავება. ტყეები ჯერ არ იყო შეფოთლილი. სევდიანიაო უფოთლო ტყე, ხეები თითქოს შვილმკვდარ დედებს ემსგავსებიანო, - უთხრა დამიანემ. ევის პასუხი არ დაუბრუნებია. სავარძელზე მოკალათებულიყო და დაფიქრებული გაჰყურებდა გარემოს. აღმართი აიარეს, აქა-იქ მიტოვებული სახლი გამოჩნდა, სახურავჩამტვრეული, ღობემოშლილი, ბებრის პირივით გამოცარიელებული კედლებით, ისეთი დაშლილი, გამოხრული ქვებით, თითქოს მოხუცებულს ძვლები გასწვრილებოდა, ჩაშლოდა, მარილები მოჰკიდებოდა მუხლისთავებზე.
  ნასახლარებად ქცეულიყო საქართველო. დაყრუებულიყვნენ სახლის ძირმაგარი კედლები მარტოობით, ადამიანის ხმა მონატრებოდა ჭერს, შეშინებულიყვნენ ზამთრის ცივ ღამეებში მთის კალთაზე მარტოსულად გამოკიდებული, დახავსებული ქვები. სიტყვები მონატრებოდათ მდინარეებს. კერა რახანია ჩამქრალიყო. დაეტუსაღებინა პატრონს ეზო, რკინის ბოქლომი დაედოთ სახლისთვის, ჩაჟანგებულიყო ბოქლომი მოლოდინით. აბალახებულიყო ეზოები. ჭირისუფალს დამსგავსებოდა საქართველო, უქართველობას დასტიროდნენ მთები.
  დამიანემ მდელოზე გააჩერებინა მანქანა. ევიმ ღრმად ჩაისუნთქა. წინ თვალუწვდენელი მთები ჩანდა. ხელგადახვეული, ერთმანეთს გადაჯაჭვული ბუმბერაზი მთები. ათობით სოფელი მომკვდარიყო. კიდევ ათობით სოფლის უკანასკნელ ბინადართ ჩაელაგებინათ ბარგი, ახალი ცხოვრების დაწყებას აპირებდნენ. მიდიოდნენ და ეგონათ, ბოქლომს უსულო, უემოციო კედლებს ადებდნენ. არა და, ზურგს აქცევდნენ თუ არა, კედლები მშობელს გატირებული, პატარა, ფეხშიშველა ბავშვებივით გაედევნებოდნენ უკან. მერე კი ისხდნენ ზღურბლთან და გულამოსკვნილნი ტიროდნენ, ტიროდნენ კედლები, რომელთაც გულზე ჩინ-მედლებივით ეკიდათ მოგონებები...
- და თუ შემთხვევით მთის მკვდარ სოფელთან მოხვდებით, გვერდი არ აუქციოთ, აღმართს შეუყევით, ჭირისუფლებივით მდგარ ნასახლარებთან ჩამოსხედით, ყურში ჩასჩურჩულეთ, რომ სამტროდ არ მოსულხართ, ქვებს მხრებზე ხელი გადაუსვით. სითბოს იგრძნობთ. თუ გულის ხმას მიენდობით, იქნება ბებერი ძვლების ჭახა-ჭუხიც გაიგონოთ. ჩამოსხედით მათ გვერდით და ადგილის დედა ადიდეთ. მიწას მიაყრდენით ბეჭები. ღრმად ჩაისუნთქეთ და ნახავთ, აქედან საქართველოს მხოლოდ დანახვა კი არა, შეგრძნებაც შესაძლებელია. წამოსვლისას მკვდარი სოფლის უკანასკნელი მცველებისათვის მადლობის თქმა არ დაგავიწყდეთ. უთხარით, საქართველო მადლობელია, რომ დგანან და იცავენ, იცავენ მკვდარ სოფელს. თუნდაც ვერ შეასრულოთ, მაინც შეჰპირდით, რომ დაბრუნდებით, რომ მიხვალთ, ნასახლარებზე ცეცხლს გააჩაღებთ და მთას დაცლით ჭინკებისაგან, რათა მათი ადგილი ბავშვებმა დაიკავონ!
- ისე თქვა ევიმ, კაცისთვის არც შეუხედავს, ცრემლჩამბალი თვალებით გულზვიად მთებს გაჰყურებდა, მიტოვებულთ, უარყოფილთ, ნაღალატევთ.
- საიდანაა?
- არ მახსოვს, სადღაც წამიკითხავს... ფილტვები მტკივა ისეთი ჰაერია, ამ სამოთხის მიტოვება როგორ შეუძლიათ ადამიანებს? - თვალები დახუჭა ევიმ და სახე ცას მიუშვირა.
- ამ მდელოზე ვერც დავთვლი რამდენჯერ მითამაშია, - თქვა დამიანემ და თვალი სიყვარულით მოავლო მთებს. ევის ამოუდგა გვერდით, - მესამე სახლი რომ დგას, - ხელით ანიშნა ფერდობზე დაკოჭლებული სახლისკენ, - ეგ ჩვენი სახლია. ზაფხულობით ხშირად მოვდიოდი.
- მართლა? მერე ახლა რატომ აღარ მოდიხარ? - გაუბრაზდა ევი, - შენ აქ უნდა იყო, ეს გჭირდება, ეს მთები გჭირდება, რომ დილაობით გამოხვიდე, დაჯდე მინდორზე და წერო. ცხვრები უნდა გყავდეს, ორლულიანი თოფი...
- ჰო, დემეტრეც მაგას მეუბნებოდა.
- დემეტრე ვინაა?
- პაპაჩემი იყო, - თქვა დამიანემ, მერე ხელკავი გამოსდო ევის და მანქანისკენ წაიყვანა.
  სახლებს ჩაუარეს. გორაკის ძირს მიადგნენ. აქ სამანქანო გზა წყდებოდა. დამიანემ მანქანიდან კონიაკი აიღო, სანთლები და ასანთიც გაიყოლა. ევიმაც დილით ნაყიდი ღვეზელები და შოკოლადი წაიღო და გორაკს შეუდგნენ. ციოდა. რამდენჯერმე შეისვენა ევიმ. დიდ მუხას მიადგნენ, მავთულბადეზე დატანებული პატარა კარი შეაღო დამიანემ.
- ეს მიცვალებულები რისთვის დაგიკეტავთ, რომ არ წამოდგნენ და თავისიანების საძებნელად არ მოედონ ქვეყანას?! - რიტორიკულად იკითხა ევიმ.
- მაძებარი მკვდრები! - გაეცინა დამიანეს.
- იცინე, იცინე. ისეთ ხასიათზე გვაყენებს სიკვდილი ადამიანებს, თითქოს ის, მხოლოდ სხვისთვის განკუთვნილი ჭირი ყოფილიყოს და ჩვენამდე არასდროს მოაღწევდეს.
- კაი ახლა, ნუ დაიწყებ, რა დროს სიკვდილია!
- სიკვდილი მშვენიერი რამ არის, უბრალოდ ჩვენ მისი არაფერი გვესმის.
- კარგი, გთხოვ. არ მიყვარს, ხომ იცი...
  ძველ, მიტოვებულ საფლავებს შორის მიიკვლევდა გზას და მერე ერთ-ერთ აბალახებულ საფლავთან შეჩერდა. ქალიც შედგა და საფლავის ქვას მიაჩერდა. ასაკიანი კაცი, ქვიდან რომ დაფიქრებული იყურებოდა, საოცრად გავდა დამიანეს. დამიანე ქვას მიუახლოვდა და ხელისგული გადაუსვა.
- გილოცავ, დევკაცო! ნახე რა საჩუქარი მაქვს შენთვის - გაიცანი, ეს ევია! - თქვა დამიანემ და მტვერდადებულ ქვას აკოცა, მერე ევისკენ მობრუნდა:
- დღეს პაპაჩემის დაბადების დღეა!.. ძალიან მოეწონებოდი.
  ევის გული აუჩუყდა. ამობურცული მიწის გვერდით ჩაიმუხლა. გულზე მოდებული ბალახის გასუფთავებას შეუგა.
- არ გინდა, ხელები გეტკინება, - შეიცხადა დამიანემ.
    ქალი არ დანებდა, დამიანემაც მიბაძა. სანთლები აანთეს. კონიაკი დაასხა. საფლავის სიხალოვეს ჩამოსხდნენ.
- მადლობა, რომ აქ ხარ! - უთხრა დამიანემ და შუბლზე აკოცა ქალს.
- მადლობა, რომ აქ მომიყვანე! - უპასუხა ევიმ.
  ცოტა ხანს ჩუმად იყვნენ. ევი ტკივილს გრძნობდა, რომ არ შეეძლო დამიანეს ცხოვრების ნაწილი ყოფილიყო, დამიანე დემეტრეზე ფიქრობდა.
- საოცარი კაცი იყო დემეტრე. მთის კაცი, ნამდვილი დევი. დიდი კაცი იყო, ჯანიანი, სულ შრომაში იყო, მთების გადადგმა შეეძლო, მაგრამ პატარა ბავშვივით სჯეროდა ზღაპრების. ყვებოდა ხოლმე ჭინკებზე, ალებზე, კუდიანებზე, დევებზე... - დამიანე ისევ ფიქრებში წავიდა, ევი ინტერესით უსმენდა. ჩუმად იყო, მის წარმოდგენას, მისი ხმის წარმოდგენას ცდილობდა.:
- მიყვებოდა: ერთ დღეს ცხენს მივაჭენებდიო, - მცირე ხნის შემდეგ განაგრძო დამიანემ, - რას ვხედავ დადგა ეს ცხენი ორ ფეხზე, ახვიხვინდა, ვერა და ვერ დავიმორჩილეო. ჩამოვხტი ცხენიდან, მოვიმარჯვე იარაღი და ვზვერავ მიდამოს. ვიცი, ჩემი წიფელა ისე არ აიმრიზება, რაღაც საფრთხეს არ გრძნობდეს. მივაყურადე და კაცის უსიამოვნო ხვრინვის ხმა მესმის, მაგრამ ისეთი ხმამაღალი, ისეთი უსიამოვნო. ამ ხმას გავყევი, გიგუას სათიბიდან მოდის. ვხედამ, ზვინზე დევი მიწოლილა და არხეინად ფშვინავს. ადამიანის სუნი ეცა და შეიშმუშნა, ჯერ მარჯვენა თვალი გაახილა და ამომხედა, შემნიშნა და მეორე თვალიც ჭყიტა. დამიღრინა, ღრჯოლები გამოაჩინა და ფეხზე წამოდგა. მე წელამდე ძლივს ვწდებოდი. მოდის დიდი, ბეწვიანი, ჟღალი დევი და მის ფეხქვეშ მთები გრგვინავენ. იარაღი მაქვს შემართული, მაგრამ შეხედავ, ორ ფეხზე დგას, შენსავით ორი ხელი აქვს, შენსავით აზრიანად, ადამიანურად იყურება, როგორ გინდა ესროლო? გადავაგდე თოფი და მისკენ გავიქეცი, შევეჭიდე. მომერია. დამაგდო ზურგზე. ისევ წამოვვარდი, ისევ შევუვარდი წელში. დევმა ჯერ მხრებში ჩამავლო ხელი, დაიხარა, თვალებში ჩამხედა, ისეთი თვალები არსად მინახავს ცხოვრებაში. მაისის თაფლივით ყვითელი თვალები ჰქონდა. მერე ხელი გამიშვა, შებრუნდა და წავიდა. გაოგნებული ვდგავარ, სულ დაჟეჟილი ვარ, ყველა კუნთი მტკივა, გავედევნე მაინც:
- რათ მიშვებ?
- უშიშარი ხარ და მაგიტომ. სხვა შენ ადგილას იმ თოფს მესროდა გულში. ვერაფერს კი დამაკლებდა, მაგრამ მაინც მესროდა. ან კიდევ გაიქცეოდა, ტირილს დაიწყებდა, ხვეწნა-მუდარას მოჰყვებოდა, შებრალებას მთხოვდა. იცოდი, შენი მიწასთან გასწორება შემეძლო, მაგრამ მაინც შემები, - ზურგი მაქცია და წავიდა, 10 მეტრით რომ დამშორდა, მობრუნდა და მითხრა:
- დევკაცის წოდებას გაძლევ დღეის შემდეგ!  ასე მიყვებოდა დემეტრე და საკუთარი სიტყვების სჯეროდა, მისი სიტყვების სჯეროდა ყველას. მისი სიტყვების სჯეროდა მთელ სოფელს და დაერქვა დევკაცი. ის დღე იყო და მისთვის სახელით აღარავის მიუმართავს. შემოიდებდა ცელს მხარზე, დაუყვებოდა ფერდობს, აქეთ-იქიდან დაიძახებდნენ, მოდისო, ნახე მოდის დევკაციო. წინ გადაუდგებოდნენ, კიდევ ერთხელ გვითხარიო რა თქვა იმ დევმა, როგორი სუნი ჰქონდა, როგორი ჯაგარიო. ჯერ თავს გამოიდებდა, მერე შეეხვეწებოდნენ, ესეც დაჯდებოდა სველ მიწაზე და ყვებოდა, დაუსრულებლად ყვებოდა იმ დევზე და კიდევ ალზე - ჟღალთმიან ქალზე, ლომისის ყმების რძალზე. იმ ქალზე, ერთი მზერით რომ შეეძლო ნებისმიერი მამაკაცის დამონება. ერთხელ ვეკითხები:
- მაინც ვერ გავიგე, პაპი, ეს დევები ცხოველები არიან თუ ადამიანები? - ჟიპიტაური კარგად მორეოდა.
  ლოყები შესწითლებოდა.
- რომელი? - იკითხა და ჩაფიქრდა, - დევები შეყვარებული კაცები არიან, შვილო! - თქვა მერე გადაჭრით.
  მაშინ მე ჰა და ჰა, 10-11 წლის ვიყავი და ისე გამიკვირდა დემეტრესგან ამ სიტყვების მოსმენა.
- შეყვარებული? - დავაღე პირი.
- ჰო! - მომიჭრა მოკლედ.
  მე ტყეებს გავხედე. პაპამ კიდევ ერთი ჭიქა დაისხა, წმინდა გივარგი ახსენა, შეციებული ხინკალი მიაყოლა და მითხრა:
- შეხედე, შვილო, იმ მდელოს. მოფენილია ყვავილებით, ერთმანეთზე უკეთესნი არიან. მაგრამ მათ შორის, შესაძლოა, რომელიმეს ნახარშმა, სიკვდილისგან გიხსნას და სხვამ კიდევ სამარის პირას მიგიყვანოს. ასეა ქალის ამბავიც, - თუ შენი ყვაილი იპოვნე და შეიყვარე, დევივით ძლიერი გახდები. არც რის შეგეშინდება, არც რა დაგძლევს, არც რა დაგიდგება წინ, მთა და მიწა შენი გახდება. მაგრამ თუ შეგეშალა, მაშინ იქნებ ისეთ დღეში ჩაგაგდოს მისმა მტვერმა, მიწაც მიგატოვებინოს და სოფელიც, მთა-მთა გახეტიალოს და საკუთარი თავისგან გაქცევაც კი მოინდომო. დიაცს შეუძლია შენში დაუნდობელი მხეცის გაღვიძებაც, რქებიც შეიძლება გამოგიყვანოს იმ გამოტვინებულ თავზე და ღვარძლიც განთხევინოს. ფრთხილად უნდა იყო, ფრთხილად.
- პაპი, შენ რატომ არ შეგეშინდა იმ დევისა, გიყვარდა? - ვკითხე გაფართოებული თვალებით.
- მაშ არა და... - ჩაიღიმა ულვაშებში.
  მერე ორივე გავჩუმდით. დევკაცამ კიდევ ორი თუ სამი ჭიქა გამოცალა, მომიბრუნდა და მითხრა:
- იმდენი კარგი ქალი დადის, ვინ მოსთვლის, ისე ლამაზად დაიარებიან, ისეთი ნაზები არიან, თითქოს თავთუხები ირხეოდნენ ზაფხულის სიოზე, მაგრამ, იმ ქალებიდან მხოლოდ ერთია შენი, ერთი დაიბადა იმისთვის, რომ შენ გეპოვნა და გყავრებოდა. უნდა მოძებნო!
  ცოტათი შემრცხვა. მაშინ ჩემი კლასელი თიკო მიყვარდა, წელამდე ნაწნავები ჰქონდა, ოქროსფერი, დიდი ლურჯი თვალები, ჰოდა, ის წამომაგონდა:
- როგორ ვიცნო, პაპი, ჩემი რომელია?
- იცნობ, შვილო, იცნობ. აუცილებლად იცნობ. თვალებიც რომ დაგეფსოს კაცს, ის შენი ქალი რომ მოგიახლოვდება, ისე დატრიალდება სამყარო, ისე შეირხევა ყველა ხე ერთად, ისე გაგიძნელდება სუნთქვა და მერე, გეგონებოდეს ქარიშხალი ჩადგაო, სიმშვიდე დაგეუფლება, ზამბარასავით დაჭიმული კუნთები მოგიდუნდება და მიხვდები, რომ ირგვლივ მხოლოდ მზეა. დიდი, ნათელი, ჩახჩახა მზე და ბინდი აღარ არსებობს. ის ქალი, რომ შენს გვერდით იქნება, ღამეც კი ვერ დააღამებს, ღამეც კი სინათლე გექნება სულში...
  მწერალივით ლაპარაკობდა, მერე ვფიქრობდი, ვინ იცის წერდა-მეთქი დემეტრეც მთის საგალობლებს, ალბათ წერდა, სხვანაირად როგორ იქნებოდა. ჰოდა, მას შემდეგ ამ თემაზე კიდევ ბევრჯერ ვილაპარაკეთ. რომ წამოვიზარდე, ამოვიდოდი, კონიაკს ამოვუტანდი ხოლმე, ჩვენს ქუჩაზე იყო ქარხანა, იქ ჩემი მეზობელი რაჟდენა მუშაობდა, იპარავდა საუკეთესო კონიაკს და იაფად ყიდდა. ამოვიდოდი ზაფხულში პაპასთან, ვისხედით აივანზე და ერთად ვსვამდით. ცოტა რომ შეთვრებოდა, მკითხავდა:
- ვერ იპოვნე ჯერა?
- ვერა, პაპი, ჯერ ვერა.
- იპოვნი!
- რომ ვერ ვიპოვნო? იქნებ მე არ მყავს ჩემი ქალი?
- არ იქნება! იპოვნი, დროის ამბავია, - მერე ის დაღლილი, უკვე ხანშერეული მიწვებოდა და მიიძინებდა, მე კიდევ განთიადამდე ვიჯექი და ვფიქრობდი იმ ქალზე, იმ სისხლისფერ ქალზე, მის თვალებზე...
  დამიანე ცოტა ხანს დაფიქრდა, მერე კიდევ ერთი ჭიქა დალია და სევდამოძალებულმა თქვა:
- ეკაზე რომ დავქორწინდი, არაფერი მითხრა. გადამეხვია და ბეჭებზე ხელი დამიბრახუნა, ეს იყო და ეს. ახლა რომ ვიხსენებ, ის მილოცვაზე მეტად, თანაგრძნობა იყო. დაქორწინებიდან ორი-სამი წელი იქნებოდა გასული, მაშინ უკვე მივხვედრილიყავი, რომ ყველაფერი ისე არ იყო, მე რომ მინდოდა, მე რომ წარმომედგინა. ისევ ვიყიდე კონიაკი, ახლა უკვე დაბეჭდილი, რაჟდენაც მკვდარი იყო იმ დროს და იმ ქარხნის ადგილას, კარგა მოზრდილი შენობაც ჩაედგათ. ვიყიდე და ამოვედი მარტო. არაფერი უკითხავს, არც მე მითქვამს. ისევ ისე დავსხედით. დავლიეთ რამდენიმე ჭიქა. ორივე უსიტყვოდ ვსვამდით.
- ვეღარ მოითმენდი? - მკითხა მწყრალად. მივხვდი რასაც გულისხმობდა. უბრალოდ გავუღიმე. მერე კარგად შევთვერით და ახლა მე ვთქვი:
- შენ კიდევ ამბობდი, იპოვნიო.
  დემეტრე დაფიქრდა, ცოტა ხანს ჩუმად იყო, მერე წამოდგა, ჯოხს დაეყრდნო და სახლისკენ წავიდა. კართან მისულმა ისე თქვა, უკან არც მოუხედავს:
- სამწუხაროდ, იპოვნი, უცილობლად იპოვნი.
  დამიანე გაჩუმდა. საფლავს გახედა. ევი ჩაფიქრებული უსმენდა.
- ნეტა ჩემზე რას იტყოდა?
- მოეწონებოდი!
- რა იცი? - გაეღიმა ევის.
- ვიცი, გოგო, ვიცი.
  საგრძნობლად აცივდა. ევი და დამიანე დემეტრეს სახლს მიადგნენ, კიბე ჩამტვრეულიყო, სახლი ძლივსღა იმაგრებდა საკუთარ მარტოხელა სულს.
- არ გეკადრება შენ ეს, დამიანე. დარწმუნებული ვარ, დემეტრეს ძალიან ეწყინებოდა, - უთხრა ევიმ, ნახევრადჩამოკონწიალებული კარი რომ ჭრიალით შეაღეს.
  სახლები გაცილებით მორალურნი არიან, ვიდრე ადამიანები, ღალატის პატიებაც შეუძლიათ და მარტოობის უძილო ღამეებსაც ივიწყებენ. დგანან და დაუსრულებლად იცდიან. მოთმინების უნარი აქვთ გასაოცარი. მერე მიხვალ... დამარილებული ძვლებივით დაკოჟრილან კედლები, შემობერებულან თითქოს, ცოტას კი გაგიძალიანდებიან, გაგრძნობინებენ მანძილს შენი წასვლიდან დაბრუნებამდე. მაინც არ გაგწირავენ, მიგიღებენ, ცოტას მიეფერები, ცეცხლს დაანთებ და მიალაგებ ერთმანეთზე შებერებული ხის ნაჭრებს, მოუთბებათ მოგონებებით დამძიმებული მხრებიც სახლებს. გულმოწყალენი არიან პაპისეული სახლები. ერთს კი დაიკვნესებენ, მაგრამ, მაინც გულში გიკრავენ, მაინც გითავისუფლებენ ადგილს. გულმართალნი არიან პაპისეული სახლები, კაცებივით გულბოროტნი არ არიან, მალე ივიწყებენ წყენას და ყველა სიშორეს გპატიობენ. დაიკვნესა დემეტრეს სახლის კიბემაც, მაგრამ მაინც შეიმაგრა თავი, მაინც არ ჩაინგრა და სახლში შესვლის საშუალება მისცა დამიანეს.
  კიბემ რომ გაიჭრიალა და მერე აივანზე ხმები მიმოიბნა, ვინ არისო ვიღაცის დაღლილმა, შებერებულმა ხმამ დააფრთხო ევი.
- ნუ გეშინია, ბებიაჩემია.
- რა? - ისე შეეშინდა ქალს, თითქოს ეს წუთია მკვლელობაში გამოეჭიროთ.
- ნუ გეშინია, მაგდა ჩვეულებრივი ქალი კი არაა?!
- რა უნდა ვუთხრა? ვინ ვარ-მეთქი, რა ვუთხრა?
- არ სჭირდება ახსნა-განმარტება, დამშვიდდი.
  ამასობაში ჯოხზე დაყრდნობილმა მოხუცმა კარი გამოაღო და ამოღამებული თვალებით დაიწყო მოსულების ძებნა.
- ბე, მე ვარ, დამიანე ვარ.
- მოხველ, შვილო?! - მიეფერა მოხუცი.
  ცეცხლი დაანთეს. დამიანემ საბარგულიდან საკვებით სავსე ჩანთები გადმოალაგა. ევიმ სადილი მოამზადა. ივახშმეს, მაგდამ მხოლოდ სახელი ჰკითხა ევის, ეს იყო და ეს, არც ერთი ზედმეტი კითხვა. ერთი ეგ იყო, ხანგამოშვებით მიმქრალ ტუჩებზე ღიმილი გაუკრთებოდა ხოლმე, თითქოს რაღაც დიდი საიდუმლოს მცოდნე ყოფილიყოს. ეგ იყო და ეგ. ევი მაინც სევდას გრძნობდა, დიდ სევდასა და ტკივილს.
  დარაბები გამოაღო ევიმ, წელში გადამტვრეული ცოცხით ოთახები გამოასუფთავა, ლოგინები დაწნული ჯოხებით დაბერტყა. დამიანე ქალს ეხმარებოდა და თან ფიქრობდა, რა ბედნიერება იქნებოდა მასთან ყოველდღიურობის გაყოფა. რა ბედნიერება იქნებოდა მის გვერდით ცხოვრება.
  შებინდებამდე გაჩერდნენ სოფელში და მერე, უკანა გზაზე რომ მოდიოდნენ, დამიანემ თქვა:
- დედაჩემს 19 წლის ძმა ომში დაეღუპა. მამაჩემს კიდევ სოფელი დასანახად არ უნდოდა და არც დემეტრე გიჟდებოდა მასზე მაინცდამაინც. მამა თანამდებობის პირი იყო, ჰალსტუხისა და კაბინეტის იქით თავი ვერ წარმოედგინა, არც შენი სოფელი უნდოდა და რევოლვერი რომ დაგედო შუბლზე, სათიბში ვერ შეაგდებდი. სანამ ცოცხალი იყო დევკაცას ხშირად ვსტუმრობდი, ბოლო დროს უფრო მაშინ ამოვდიოდი, ცუდად რომ ვიყავი. ვრჩებოდი 3-4 დღე, ვეხმარებოდი შეშის დაჩეხვაში, თივის შეგროვებაში, საქონლის მწყემსვაში. მერე აღარც გული მომიწევდა, ვერც ეკა ავიყოლიე. ეკას საკუთარი სამზარეულოს იქით ცოტა რამე თუ ხიბლავს, ჰოდა, ჩავიქნიე ხელი.
- არ უნდა მიატოვო, ეს შენი ძირია, ამ კაცის და ამ მთის დავიწყება დანაშაულია, - შუბლი შეკრა ევიმ.
  დამიანე მაგისტრალზე გავიდა, საკუთარ ფიქრს უსმენდნენ, მერე თქვა კაცმა:
- როგორ ვარ იცი? თითქოს დავმსუბუქდი, სულ მეგონა, რომ ვერ ვიპოვნე, დემეტრეს იმედი გავუცრუე-მეთქი და ახლა შენ რომ იქ აგიყვანე, შენ რომ მის ოთახებში დადიოდი და დიასახლისობდი, მგონია, ვალი მოვიხადე. დაგინახა, ვიცი, რომ ძალიან მოეწონე და თავადაც უხარია, იმიტომ რომ იმ სახლში ისევ მისი სუნი იდგა, მის სხეულს აყოლილი თივის სუნი მცემდა ცხვირში. ხანდახან თივის ზვინები მენატრება, თივის ზვინები და პაპაჩემი. განსაკუთრებით ივლისის თვეში წამომივლის ხოლმე მონატრება, როცა სხვის ეზოებს ოქროსფერი, მზისგან ფერდაკარგული ბალახები მოედებიან. ცხვირში მიღიტინებს თივის სუნი და ზმანება მოდის: ჯერ შიშველი ზურგი ჩანს, შოკოლადისფერი, ძლიერი, ოფლისაგან დაცვარული და მისი ღონიერი მკლავების თანაბარი მოქნევა, მერე ბალახს ვხედავ, წელში გაწყვეტილს, ბრძოლაში დაცემული ჯარისკაცივით სულმიხდილს. და თვალებს, ივლისის მზესავით თბილსა და შემნდობს... დიდი დრო გავიდა. წავიდა და სევდა არ დაუტოვებია. მოდის ფიქრში და მე არ მტკივა, მე მახარებს მისი არსებობა. მახსენდება: იწვა სარეცელზე, თვალები დაეხუჭა და ელოდებოდა სიკვდილს. მშვიდი იყო, არც დაუკვნესია, არც ცრემლი ჩამოვარდნია, ისე მიიღო, როგორც აუცილებლად მისაღები, შესასრულებელი, სავალდებულო. მაშინ პირველად ვიფიქრე, სიკვდილი საშიში სულაც არ ყოფილა, ეს ხანგრძლივი შრომის შედეგად სასიამოვნო მოსვენებას ჰგავს-მეთქი, თურმე. წავიდა და დარჩა ფანჯრის რაფაზე გადაშლილი, ნახევრად წაკითხული წიგნი, საკიდზე ობლად ჩამოკონწიალებული ქუდი, მოსაყოლი ზღაპრები და დაუბალახებელი ცხვრები, რომლებიც მისი გარდაცვალებიდან, ძალიან მალე, გაქრნენ ფარეხიდან. ცხვრებთან ერთად წავიდა სახლიდან მეცხვარის ძაღლიც, პაპას განუყრელი მეგობარი. მანამდე კი, იმ საღამომდე, პაპას დაჰყავდა ცხვარი საბალახოდ და მერე ხმარებისაგან ფერდაკარგული, გაწყალებული ხალათის ჯიბით მოჰქონდა მინდვრის ყვავილები ბებოსთვის. ასეთი იყო: მუდმივად შეყვარებული, მზრუნველი და მართალი. ტყუილი არ უთქვამს, არასდროს. არასდროს უავადმყოფია. ძლიერი იყო და მყარად იდგა მიწაზე, როგორც ფესვმაგარი მუხის ხე. არა და მანამდე, სანამ ჩვენთვის ზღაპრების გამოგონებას დაიწყებდა, 10 და-ძმა გაისტუმრა, მერე 19 წლის შვილი გაჰყვა დროს... ომები იყო, გაჭირვებაც... არც საყვედური დასცდენია და არც საკუთარი თავი შებრალებია. სამყარო სულ უფრო მეტ გამოცდას უწყობდა, ყველა ჩააბარა, ყველაფერს გაუძლო. არ უთქვამს, რატომ მე და სხვას არაო. არ გაუხედავს სხვისი ჯამისკენ. არავისი შეშურებია. ყველას ჩვენი აღმართი გვაქვსო და არც გაიქცე, რომ მალე არ დაიღალო, არც ძალიან ნელა წახვიდე, თორემ ადგილზე ვერასდროს მიაღწევო, მეუბნებოდა. თავად კი მიდიოდა დინჯი, მოზომილი ნაბიჯით. არ შეჩერებულა, არც სხვისი შეხიდება დასჭირვებია. თავისი წილი ტალახიც გამოიარა, ზღვებიცა და ქარიშხლებიც. გზის აქცევა არ უცდია, არ არიდებია ყინვასა და სიცივეს, ყველაფერს გაუძლო და იწვა ისეთი მშვიდი...აი, სად ყოფილა-მეთქი სრულყოფილება, ვიფიქრე. და სანამ იმ მიწას მივაბარებდით, რომლის გარეშე წამიც არ უცხოვრია, რომელსაც ყოველ ცისმარე დღეს ხელით ეხებოდა, ეფერებოდა, ეალერსებოდა - ნახატს გავდა, რაღაც სინათლისფერი იყო, აღდგომის ღამეს დანთებული სანთლისფერი... მის სამარესთან მდგომი მივხვდი, რომ სიკვდილი არ არსებობს, ის გარდაიცვალა, კაციდან ანგელოზად გარდაისახა... და მე არ ვგრძნობ სევდას ჩემი ანგელოზის გამო. მე მასზე ვფიქრობ და ფიქრს ღიმილი მოაქვს. მე არ მტკივა მისი მიწაზე არ ყოფნა... უბრალოდ, ხანდახან, როცა ძალიან მძიმდება წლებიც და აღმართებიც იწელება, როცა მოვალეობები მხრებზე მთელი ძალით მაწვება და მე მათი ზიდვა აღარ შემიძლია, პაპას ოთახის ფანჯრის რაფაზე ჯდომას და მისი ზღაპრების მოსმენას ვნატრობ. მისი რომბებივით დაზოლილი კისერი მახსენდება, ძლიერი ზურგი, დაკუნთული მკლავები და უკბილო პირით, ყველაზე გულწრფელად გაცინება. და მენატრება. თიბათვისას მონატრება განსაკუთრებით სუქდება, ვეღარ ეტევა თავის კანში და მე მეზმანება თივის ზვინები... ოქროსფერი თივის ზვინები და პაპაჩემი...
- მე რომ... ჩვენ რომ... შეიძლება იქ გადამეყვანე საცხოვრებლად. პაპაშენის ნამოსახლარზე მე ცეცხლზე მოგიხარშავდი ხინკალს, შენ კიდევ იმ ფერდობზე წამოწვებოდი და დაწერდი, ძალიან, ძალიან ბევრს.
- ჩვენ რომ... - დამიანემაც შუაზე გაწყვიტა სიტყვა, - ყველაფერი სულ სხვანაირად იქნებოდა, იქნება კიდევაც გავმხდარიყავი მართლა სამყაროს ბატონ-პატრონი - უძლეველი და უშიშარი.
- შენ ისედაც გეკუთვნის სამყარო.
- ვითომ? - გაეცინა დამიანეს.
- კი, ეს სამყარო მხოლოდ შენია, ეს სამყარო მხოლოდ ჩემია, ეს სამყარო თითოეული ჩვენგანისაა, უბრალოდ ჩვენ ეს ჯერ არ ვიცით, ჩვენ ამის მიღება და გათავისება გვიჭირს. შენ უნდა დაიჯერო, რომ სამყარო შენია და მერე უკვე მის დამორჩილებასაც შესძლებ.
  დამიანე ევის სიტყვებზე დაფიქრდა, გააზრებას ცდილობდა, მაგრამ თავგზა აებნა და გაიცინა:
- გააჩუმე რა, გოგო, ეგ ენა, - ორივეს გულიანად გაეცინა. დამიანემ ხელი მოხვია ევის და მკერდზე მიისვენა, გზას რომ გახედა, მართლაც მიხვდა, რომ ახლა, ამ ქალის გვერდით, გზაც კი აღარ იყო ისეთი, როგორც აქამდე იყო. აღარც ღრუბლები იყო ისეთი, როგორც მანამდე, და აღარც თვითონ იყო ის, ვინც ევის გამოჩენამდე იყო. მისი არსებობა გაუხარდა სხეულს. ეამა.